Verhaal van Riet Wesel over familie De Man
Onschuldige slachtoffers
Het verhaal van Herman, Eva en hun kinderen is bijzonder en qua naamvoering ook een beetje verwarrend. Het gezin kwam in 1930 aan de Hoogstraat in Berlicum wonen en telde uiteindelijk negen kinderen. Een stierf echter bij de geboorte en een ander stierf aan wiegendood. In 1932 verhuisde het gezin met zes kinderen naar een groter huurhuis aan Beekveld 26. Er kwamen nog twee kinderen bij. Herman en Eva waren Joods en werden in de jaren ’20 katholiek. Het verwarrende is dat het gezin plaatselijk bekendstond als familie De Man. De achternaam van vader Herman was echter Hamburger. Herman was schrijver. Hij schreef onder het pseudoniem Herman De Man. Omdat het niet meeviel om met een groot gezin met veel kleine kinderen iets op papier te zetten, deed hij dat behalve thuis ook vaak in het buitenland. Hij was in Frankrijk toen de oorlog uitbrak en kon daarom op dat moment niet terug naar Nederland. Vanuit Frankrijk deed hij in september 1940 en februari 1941 een verzoek voor een naamswijziging van het hele gezin van Hamburger in De Man. Dat deed hij via Londen waar de Koningin en haar familie verbleven. De goedkeuring kreeg hij in april 1942. Er waren echter legeskosten en er moest een handtekening gezet worden. Dat moest binnen een jaar wat in oorlogstijd natuurlijk niet lukte. Wel lukte het hem om in september 1943 in Londen te komen, waarbij het Koninklijk Besluit van een jaar eerder werd herhaald en bekrachtigd. Toen waren zijn vrouw Eva en de kinderen Anneke, Jochie, Magdalena, Pieter en ook oudste zoon Jan er niet meer. Zij overleden allemaal in 1942 in Auschwitz, waar zij werden vergast.
De naamvoering Hamburger en De Man lopen zodoende door elkaar als je als buitenstaander alles op een rij probeert te zetten. Zoals Riet, die ontzettend geïnteresseerd is in geschiedenis in het algemeen en plaatselijk in het bijzonder. “Lang geleden was het onderwijs niet gemengd. Anneke en Magdaleentje gingen naar de Theresiaschool voor meisjes en Jochie en Pieter Hamburger zaten op de Norbertusschool die onderwijs gaf aan jongens. In aanloop naar de 50-jarige bevrijding werd door groep 7 van de Theresiaschool in samenwerking met kunstenaar Willem Dieleman een speciaal kindermonument ontworpen ter nagedachtenis aan hen. Het werd in 1995 aan de Schoolstraat onthuld. Toen jaren later de Theresiaschool verhuisde kreeg het monument een plaatsje bij het processiepark bij de Mariakapel aan de Sassenheimseweg”, vertelt Riet. Op het kindermonument staan de namen van de schoolgaande kinderen en wordt de naam De Man aangehouden. Ze worden echter allemaal, dus ook Eva en oudste zoon Jan, Hamburger genoemd op het monument dat er ook is ter nagedachtenis aan álle slachtoffers. “Het is inderdaad heel verwarrend”, zegt Riet.
Zeker voor die tijd was het gezin De Man, want zo staan ze nog altijd bekend in het dorp, bijzonder.
Balkum was een klein boerendorp. Schrijven werd niet echt als werk gezien. Herman was ook vaak weg of zocht ter inspiratie de rust op tijdens wandelingen. Daar werd toch vreemd tegenaan gekeken. Al naargelang de oorlog duurde, werd de agressie van de Duitse bezetter jegens Joodse mensen erger. Bezittingen werden ontnomen, bedrijven gesloten, ze mochten niet meer overal komen, geen gebruik maken van het openbaar vervoer en moesten een ‘Jodenster’ dragen. Ook waren er razzia’s en deportaties naar vernietigingskampen. “In juli 1942 stuurden de gezamenlijke kerken een telegram naar de Duitsers om ferm te protesteren tegen die deportaties. Zij gaven aan om vanaf de kansel de inhoud ervan aan de gelovigen de volgende zondag mee te delen.
De Duitsers lieten weten dat er represailles zouden volgen indien de kerken dit zouden doen. Een groot aantal RK- en Protestantse kerken lazen op 26 juli 1942 de brief waarin protest werd aangetekend toch voor. Daarop werden een week later, op 2 augustus 1942 verspreid over heel Nederland honderden katholiek geworden Joden thuis opgehaald. Onder hen Eva, Anneke, Jochie, Magdaleentje en Pieter. Oudste zoon Jan werkte en leerde op dat moment in een klooster in Rijswijk. Hij werd daar gearresteerd en gedeporteerd. “Eva en de kinderen werden via de marchaussee van de kazerne in Vught naar kamp Amersfoort gebracht. Daar troffen zij Jan. Vervolgens ging iedereen met de trein naar Hooghalen waarna ze lopend naar Westerbork moesten, waar ze geregistreerd werden. Na twee dagen gingen ze op transport naar Auschwitz. Eva en de kinderen gingen vrijwel meteen de gaskamer in. De 17-jarige Jan moest naar de mannen barakken, maar onderging eenzelfde lot op 30 september”, aldus Riet. Ze verzucht: “Hoewel Eva eerder het advies kreeg onder te duiken, nam ze dat niet serieus en weigerde. Ze dacht met haar gezin veilig te zijn omdat ze katholiek was geworden”, zegt Riet en verzucht: “Het zijn onschuldige slachtoffers.” Herman de Man kwam na de oorlog terug naar Nederland, maar schreef nooit meer. Zoon Joost werd missiepater in Brazilië en Marietje werd verpleegkundige en emigreerde naar Denemarken.
Ter nagedachtenis aan álle slachtoffers van het Nationaal Socialisme zijn er in heel Europa Stolpersteine gelegd. Ter nagedachtenis aan de 37-jarige Eva, 17-jarige Jan, 13-jarige Anneke, 11-jarige Jochie, 10-jarige Magdaleentje en 9-jarige Pieter werden op 16 april 2023 bij hun voormalig woonhuis aan Beekveld 26 in Berlicum zes van deze kleine monumentjes gelegd. Opdat we niet vergeten.