Verhaal van Theo Daanen over de Koodam
Ik heb er mijn hele leven over gedroomd
In het kader van de 80-jarige bevrijding van Middelrode op 22 oktober en buurdorp Berlicum op 24 oktober 1944 wordt teruggegaan in de tijd met Theo Danen. Genoemde is een oorlogskind. Hij werd namelijk, midden in de oorlog, als 8e in het gezin geboren in juni 1943 in een in het buitengebied gelegen boerderij aan de Koesteeg. “Ik had twee oudere broers en vijf zusjes boven me. Na mij zijn er nog drie kinderen geboren. Mijn moeder was circa zes maanden zwanger toen we in het kader van operatie Market Garden verplicht moesten evacueren”, blikt Theo terug.
Operatie Market Garden startte op 17 september 1944 vanuit België met een combinatie van een luchtlandingsoperatie (Market) en grondoffensief (Garden) met Britse, Poolse en Amerikaanse (luchtlandings)troepen. Het doel was om strategisch gelegen bruggen in heel Nederland te veroveren zodat de geallieerden tanks en soldaten de rivieren over konden steken. Ook in Brabant. “Er zouden parachutisten gedropt worden bij kasteel Zwanenburg in het toenmalig zelfstandige Dinther. Deze landde echter bij Kasteel Heeswijk. Zij maakten vervolgens een stelling langs de Koodam. Deze ligt in het buitengebied op de grens tussen het destijds nog zelfstandige Heeswijk en Middelrode. De Koodam werd niet door de bezetters of bevrijders aangelegd. Het was een al vóór de oorlog door beide gemeenten aangelegde natuurlijke grens waarbij er twee sloten uit gegraven waren. Het was twee kilometer lang, vier meter breed en een meter hoog. Het fungeerde zodoende ook prima als loopgraaf. De Engelsen en Amerikanen plaatsten er strategisch drie tanks en legden er een verdedigingslinie. Die liep van de Heiblomsedijk richting Kaathoven”, vertelt Theo.
In het gebied werd zwaar gevochten. En niet alleen in het buitengebied. Ook in de dorpen Middelrode en Berlicum. De gevechten waren zo hevig dat de inwoners van beide dorpen op 10 oktober 1944 moesten evacueren. Zo ook het gezin Danen dat een klein gemengd boerenbedrijf had. “Wij hadden een paar varkens, koeien en kippen. Voor vertrek werd een kast met spullen in de kiepenkooi ingegraven. Dat deden we omdat die beestjes de hele dag scharrelden en in de grond pikten. Zodoende zou onzichtbaar zijn dat er recent iets begraven was. De varkens stonden binnen, maar konden wel naar buiten en de koeien gingen de wei in. Mijn oudere broers Wim en Toon kregen de opdracht van mijn vader om, voor we weg gingen, de drinkton van de koeien nog vol te scheppen. Zij schrokken zich een hoedje toen ze daarbij op een Duitse soldaat stuitten. Engelsen en Duitsers patrouilleerden op dat moment al enige tijd over en weer in het gebied. We zijn uiteindelijk met een paard en hoogkar vertrokken naar om te beginnen Loosbroek”, aldus Theo.
Evacuees kregen geen briefje met een adres waar zij zich konden melden. Ze waren afhankelijk van de goedheid van mensen in buurdorpen die bereid waren hen op te vangen. Let wel. In die jaren betrof het grote gezinnen. Acht tot tien kinderen waren eerder regel dan uitzondering. Het gezin Danen kwam uiteindelijk bij een boerderij in Loosbroek waar op dat moment geen plek voor hen was. Daarop vervolgde het gezin zijn tocht naar Vorstenbosch. Opmerkelijk in deze is dat Theo, die op dat moment slechts 16 maanden oud was, zijn hele leven droomde over die boerderij en de vele soldaten die er rondliepen. “Ik denk dat ik in de armen van mijn moeder op de bok van de hoogkar heb gezeten. Hoewel ik te klein was om het te kunnen vertellen, heb ik wel alles gezien en ervaren. Daarom heb ik er mijn hele leven over gedroomd”, zegt hij.
Wat er zich verder afspeelde weet hij van zijn ouders, oudere broers, zussen, naaste familie en de buurt. “Overal werd hevig gevochten. De Engelsen hebben daags na ons vertrek alle boerderijen in onze straat en de verdere naaste omgeving in brand gestoken. Heel Middelrode en Berlicum brandde. Veel boerderijen werden verbrand, 90% van de huizen was (zwaar) beschadigd en de kerken en pastorieën in puin geschoten”, verzucht Theo. In de tijd dat het gezin elders verbleef ging vader Danen met gevaar voor eigen leven geregeld met de fiets op en neer om te kijken hoe de vlag erbij hing thuis. “Een varken was geslacht, een koe was gedood, maar de kippen scharrelden vrolijk verder”, meldt Theo.
Na de bevrijding van Middelrode en Berlicum werd, zoals ook bij veel dorpsgenoten, de kippenkooi tijdelijk het ‘woonhuis’ van het gezin Danen. Daar werd in februari 1945 de volgende telg van het gezin geboren. “Met het papier van de zakken waarin kippenvoer had gezeten en hooi en strooi onder de pannen van het dakje van de kippenkooi werd getracht om een en ander een beetje te isoleren zodat het er wat warmer werd. Het gezin Danen was overigens niet de enige zonder woning. Velen vonden bij terugkeer hun boerderij afgebrand of hun huis in puin. De mouwen werden opgestroopt en om te beginnen werden er noodwoningen gebouwd.
Gedurende de strijd in het gebied stortten er op Kaathoven twee vliegtuigen neer. De plaatsen zijn tot de dag van vandaag gemarkeerd. Terwijl Middelrode en Berlicum al waren bevrijd stortte er nabij de hennenkooi waar het gezin Danen leefde een Engels gevechtsvliegtuig (Spitfire) neer op weg naar huis. “Wij hoorden dat vliegtuigje aankomen vanuit Berlicum. Nederland was nog niet helemaal bevrijdt dus dat vliegtuigje was waarschijnlijk beschoten en geraakt. Het kwam neer op de plek waar nu een manege staat, maar destijds nog niet. Het boorde zich een eind in de grond. Hoe het met de piloot was en waar die is gebleven is nog altijd een raadsel. Wel weet ik dat de buurt destijds uitliep om te kijken of er nog bruikbare materialen in het wrak waren. Jaren later heeft het leger het vliegtuig uitgegraven en is alles opgeruimd.”
Niks herinnert nog aan het laatstgenoemde vliegtuig. Ook de boerderij van Danen werd opnieuw gebouwd. Theo lacht: “Als je goed rondkijkt in de omgeving zie je dat er keuze was uit drie type boerderijen. Al gelang de opmeting van de oude boerderij werd er een nieuwe gezet. Net ietsje groter dan de oude en mijn ouders mochten kiezen welk type.” Dan schouderophalend: “Er was geen tijd om alles wat gebeurd was een plekje te geven of bij de pakken neer te gaan zitten. Met elkaar werden de schouders onder de wederopbouw gezet en werd het leven weer opgepikt.”